තායිවානය, කැනඩාව, එක්සත් ජනපදය සහ ප්‍රංශය යන රටවල තාරකා විද්‍යාඥයින් පිරිසක් විසින් අලුතින් සොයාගත් චන්ද්‍රයින් 128ක් සමඟ, සෙනසුරු ග්‍රහයා වටා දැන් චන්ද්‍රයින් 274ක් පවතින බව වාර්තා වනවා.

මෙම නව සොයාගැනීම සමඟ සෙනසුරු ග්‍රහයා සෞරග්‍රහ මණ්ඩලයේ අනෙකුත් සියලුම ග්‍රහලෝක වටා ඇති චන්ද්‍රයින් සංඛ්‍යාවේ මුළු එකතුව මෙන් දෙගුණයක් පමණ චන්ද්‍රයින් සංඛ්‍යාවක් සහිත ග්‍රහලෝකය බවට පත්ව තිබෙනවා.

තායිවානයේ අකඩේමියා සිනිකා හි තාරකා විද්‍යාව සහ තාරකා භෞතික විද්‍යා ආයතනයේ පර්යේෂණ විද්‍යාඥයෙකු වන ආචාර්ය එඩ්වඩ් ඇෂ්ටන් මහතා ගාඩියන් පුවත්පතට ප්‍රකාශ කර ඇත්තේ, “ඔව්, අපි ඇත්ත වශයෙන්ම චන්ද්‍රයින් 128ක් සොයාගත්තා,” ලෙසයි.

“අපගේ අනාවැකි මත පදනම්ව, බ්‍රහස්පති ග්‍රහයාට කිසි විටෙකත් සෙනසුරු ග්‍රහයා පසු කර යා නොහැකි වනු ඇතැයි මම සිතනවා,” යැයි ඔහු කියා තිබෙනවා.

මීට පෙර, මෙම තාරකා විද්‍යාඥයින් කණ්ඩායමම කැනඩා-ප්‍රංශ-හවායි දුරේක්ෂය භාවිතයෙන් සෙනසුරු ග්‍රහයා වටා චන්ද්‍රයින් 62ක් හඳුනාගෙන තිබිණි. 2024 පෙබරවාරි 5 වන විට, බ්‍රහස්පති ග්‍රහයා වටා චන්ද්‍රයින් 95ක් තිබෙනවා.

වාර්තාවට අනුව, සෙනසුරු ග්‍රහයා වටා පවතින නව චන්ද්‍රයින් ජාත්‍යන්තර තාරකා විද්‍යා සංගමය (International Astronomical Union) විසින් නිල වශයෙන් පිළිගෙන ඇති අතර, ඒවාට අංක සහ අකුරු මාලාවන්ගෙන් සමන්විත කේතනාම ලබා දී තිබෙනවා.

මෙම චන්ද්‍රයින් හඳුනාගැනීම සඳහා “ෂිෆ්ට් ඇන්ඩ් ස්ටැක්” (shift and stack) නම් තාක්ෂණික ක්‍රමවේදය භාවිතා කර තිබෙනවා.

මෙහිදී තාරකා විද්‍යාඥයින් විසින් අහස හරහා චන්ද්‍රයාගේ ගමන් මාර්ගය අනුව අනුක්‍රමික රූප ලබාගනිමින්, ඒවා එකතු කර චන්ද්‍රයා හඳුනාගත හැකි තරම් දීප්තිමත් රූපයක් ලබාගැනීම සිදු කරනවා.

නව සොයාගැනීම් සියල්ලම “අක්‍රමික චන්ද්‍රයින්” (irregular moons) වේ. මේවා අල බෝලයක් වැනි හැඩැති, කිලෝමීටර කිහිපයක පමණක් විශාලත්වයෙන් යුත් ග්‍රහකයන් වේ. සංසන්දනාත්මකව, අපගේ පෘථිවි චන්ද්‍රයාගේ විෂ්කම්භය කිලෝමීටර 3,474ක් (සැතපුම් 2,159ක්) පමණයි.

අලුතින් සොයාගත් මෙම චන්ද්‍රයින් සෙනසුරු ග්‍රහයා සිට කිලෝමීටර මිලියන 10.5 (සැතපුම් මිලියන 6.5) සිට කිලෝමීටර මිලියන 29 (සැතපුම් මිලියන 18) පමණ දුරින් පිහිටා ඇත. මෙය සෙනසුරු ග්‍රහයාගේ වලයන් සහ ප්‍රධාන චන්ද්‍රයින් පිහිටි ස්ථානයට වඩා ඉතා දුරින් වනවා.

තාරකා විද්‍යාඥයින් විශ්වාස කරන්නේ මෙම අලුතින් හඳුනාගත් වස්තූන්, අපගේ සෞරග්‍රහ මණ්ඩලයේ මුල් ඉතිහාසය තුළ සෙනසුරු ග්‍රහයාගේ ගුරුත්වාකර්ෂණයෙන් සිරවී පැවති පුරාතන චන්ද්‍රයින්හි කොටස් බවයි.

පසුව ඒවා අනෙකුත් චන්ද්‍රයින් හෝ ධූමකේතු සමඟ ගැටීමෙන් කුඩා කොටස්වලට බිඳී ඇති බව පර්යේෂණයේ සම කර්තෘවරයෙකු වන කැනඩාවේ බ්‍රිතාන්‍ය කොලොම්බියා විශ්වවිද්‍යාලයේ තාරකා විද්‍යාඥ බ්‍රෙට් ග්ලැඩ්මන් මහතා නිකුත් කළ ප්‍රකාශයක සඳහන් කරනවා.

එබැවින් කණ්ඩායම විසින් මෙම චන්ද්‍රයින් විභේදනයේ පොදු මූලාශ්‍රය අනුව විභවිත පවුල් වශයෙන් වර්ගීකරණය කර ඇත. ඔවුන් සැක කරන්නේ එවැනි එක් පවුලක – අලුතින් හඳුනාගත් චන්ද්‍රයින් 47ක් ඇතුළත් වන සහ නෝර්ස දෙවියෙකුගේ නමින් මුන්ඩිල්ෆාරි (Mundilfari) ලෙස නම් කර ඇති – බිඳී යාම අවම වශයෙන් වසර මිලියන 100කට පෙර සිදු වූ බවයි.

මීට වඩා පැරණි ගැටීමක් සිදුවී තිබුණේ නම්, මේ වන විට එම කැබලි එකිනෙක ගැටීමෙන් පවතින්නට ඉඩක් නොතිබෙන බව ග්ලැඩ්මන් පවසයි. මෙම චන්ද්‍රයින් නිර්මාණය වූ කාලය නිශ්චිත ලෙස හඳුනාගැනීමෙන් මුල් සෞරග්‍රහ මණ්ඩලයේ ගතික ක්‍රියාකාරීත්වය පිළිබඳව හා සෙනසුරු වලයන්හි නිර්මාණය පිළිබඳවද වැදගත් තොරතුරු ලබාගත හැකි වනු ඇති .

දියුණු වන තාක්ෂණය නිසා තාරකා විද්‍යාඥයින්ට වඩ වඩාත් කක්ෂගත වන වස්තූන් හඳුනාගැනීමේ හැකියාව ලැබෙන විට, විද්වතුන් “චන්ද්‍රයා” ලෙස වර්ගීකරණය කළ යුතු දේ සහ හුදෙක් විශාල ගලක් විය හැකි දේ අතර වෙනස ගැන ප්‍රශ්න මතු කළ හැකියි.

“චන්ද්‍රයා ලෙස වර්ගීකරණය කළ යුත්තේ කුමක්ද යන්න පිළිබඳව නිසි නිර්වචනයක් නැතැයි මම සිතනවා. එවැන්නක් තිබිය යුතුයි,” යැයි ඇෂ්ටන් ගාඩියන් පුවත්පතට තිබෙනවා.

දැනට, ජාත්‍යන්තර තාරකා විද්‍යා සංගමයේ (IAU) විද්‍යාඥයින් සලකන්නේ ආගන්තුක වස්තුවක් වටා අනුගමනය කළ හැකි කක්ෂයක් සහිත ඕනෑම දෙයක් චන්ද්‍රයා ලෙස සැලකීමට ප්‍රමාණවත් බවයි.

බ්‍රහස්පති හා සෙනසුරු ග්‍රහයන් අතර වැඩිම චන්ද්‍රයින් සංඛ්‍යාවක් සහිත ග්‍රහලෝකය සඳහා තරඟයක් පැවති බව තාරකා විද්‍යාඥයෝ පවසති. කෙසේ වෙතත්, බ්‍රහස්පති ග්‍රහයාට කිසි විටෙකත් සෙනසුරු ග්‍රහයා පසු කළ නොහැකි බව පැහැදිලි වී ඇත: මෙම නව සොයාගැනීම සමඟ සෙනසුරු ග්‍රහයා විශාල පරතරයකින් ජයග්‍රහණය කර තිබෙනවා.